ایمان چیست؟

 معنای لغوی ایمان

واژه ایمان از ریشه «أمن» به معنای تصدیق کردن ، باورداشتن،آرامش، اطمینان قلب و نبود ترس است.

معنای اصطلاحی ایمان:

در روایات و کلمات فقها ایمان به دو معنای عامّ و خاصّ به کار رفته است.

معنای عامّ آن عبارت است از تصدیق قلبی به تمامی آنچه پیامبر خاتم – صلی علی محمد و آل محمد – آورده است و معنای خاصّ آن علاوه بر معنای عام، اعتقاد به امامت و ولایت ائمه دوازده گانه – علیهم السلام -است. در این اصطلاح تمامی شیعیان معتقد دوازده امامی مؤمن هستند.(1)

بر شرط بودن ایمان در صحّت عبادات، و بطلان عبادات فاقد ایمان، ادّعای اجماع شده است.

معنای اصطلاحی ایمان از دیدگاه هرکدام از حکما، متکلمان، فلاسفه و عرفا متفاوت است.

 

 تعریف ایمان از نظر شهید مطهری

گرایش‌های والا و معنوی و فوق حیوانی انسان آن‌گاه که پایه و زیربنای اعتقادی و فکری پیدا کند نام « ایمان » به خود می‌گیرد.

جایگاه ایمان

جایگاه ایمان قلب است، مانند (أُولئک کُتِبَ فِی قُلُوبِهِمُ الإِیمان)؛ آنان کسانی هستند که خدا ایمان را در دلهای شان نوشته است.( مجادله/22)

 

متعلّقات ایمان:

ازمسائل مهم در ایمان، مبحث «متَعَلَّقات ایمان» است. در قرآن، ایمان به این حقایق تعلّق می‌گیرد:

ایمان به خدا:

در بسیارى از آیات، با تعابیر گوناگون، "ایمان به الله" ذکر شده است. بنابراین، قطعاً «الله» از متعلّقات ایمان، بلکه از نظر رتبه و درجه والاترین و مهم‌ترین متعلّق ایمان است که بدون اعتقاد به او، ایمان وجود ندارد. در بسیارى از آیات، ایمان به اللّه همراه با ایمان به آخرت و رسالت و سایر متعلّقات ایمان ذکر شده است و در بعضی موارد مطلق و به تنهایى آمده، از جمله آیه‌ی:

 

"وَ مَنْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ یَعْمَلْ صَالِحاً یُدْخِلْهُ جَنَّات تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا الأنْهَارُ… ؛" )طلاق/ ۱۱(

"و هر کس به خدا ایمان آورد و کار شایسته کند، او را به بهشت هایى ببرد که از زیر آن‌ها جوى‌ها روان است".

ایمان به غیب:

 در قرآن حدود شصت بار واژه‌ی "غیب" به کار رفته است که در تقابل با عالم شهادت و به معناى "اَخبار و امور نهان" است که خداوند از آن‌ها آگاه است و مستقیماً با انسان ارتباطى ندارد.

 در قرآن تنها در یک آیه غیب به عنوان متعلّق ایمان ذکر شده (گرچه در سراسر قرآن فراوان ایمان به مصادیق غیب، از قبیل اللّه و ملائکه ذکر شده) است:

 "الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلوهَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ"(بقره/ ۳)

"(پرهیزکاران) کسانى هستند که به غیب (آنچه از حس پوشیده و نهان است) ایمان مى‌آورند و نماز را برپا مى‌دارند و از آنچه روزى‌شان کرده‌ایم انفاق مى‌کنند."

ایمان به ملائکه:

 یعنی ایمان به: جبرئیل، میکائیل، اسرافیل، عزرائیل، کراماً کاتبین -علیهم السلام-

"لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ وَ الْمِلاَئِکَهِ وَ الْکِتَابِ وَ النَّبِیین… ؛"(بقره/ ۱۷۷)

"نیکى (تنها) آن نیست که (به هنگام نماز) روى خود را به سوى مشرق و (یا) مغرب کنید، بلکه نیکى (و نیکوکار) کسى است که به خدا و روز رستاخیز و فرشتگان و کتاب و پیامبران ایمان آورده باشد".

 

* نکته‌ی ‌مهم: این‌که متعلّقات ایمان تفکیک ناپذیر هستند،یعنی یا باید به همه ایمان داشت که دراین صورت مؤمن است و یا مؤمن نیست، چه به برخی ایمان بیاورد و یا اینکه اصلاً ایمان نیاورد. آیات قرآن کاملاً بر این مطلب دلالت می‌کنند که اگر چنانچه ایمان به هر یک از متعلّقات ایمان نفی شود، در پی آن ایمان به دیگر متعلّقات نیز نفی می‌شود.

 

ایمان به انبیاء و ائمه اطهار -سلام‌الله‌علیهم‌اجمعین:

 که شامل همه انبیاء و پیامبران الهی –علیهما السلام- است.

از جمله: حضرت‌محمد، حضرت‌عیسی، حضرت‌موسی، حضرت‌ابراهیم، حضرت‌نوح و ...-علیهم السلام- 

"ءَامَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِّن رَّبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ ءَامَنَ بِاللهِ وَ مَلَائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لَانُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ وَ قَالُواْ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ"(بقره / ۲۸۵(

«پیامبر، به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده، ایمان آورده است؛ (و او، به تمام سخنان خود، کاملا مؤمن است) و همه‌ی مؤمنان (نیز)، به خدا و فرشتگان او و کتابها و فرستادگانش، ایمان آورده‌اند؛ (و می گویند:) «ما در میان هیچ یک از پیامبران او، فرق نمی‌گذاریم (و به همه ایمان داریم)». و (مؤمنان) گفتند: "ما شنیدیم و اطاعت کردیم. پروردگارا! (انتظار) آمرزش تو را (داریم)؛ و بازگشت (ما) به سوی تو است."

 

ایمان به کتاب‌های الهی:

 

یعنی ایمان به: «زبور» حضرت داوود -علیه السلام- ، «صُحُف» حضرت ابراهیم -علیه السلام-، «تورات» حضرت موسی -علیه السلام-، «انجیل» حضرت عیسی -علیه السلام- و کتاب «قرآن» حضرت محمد -صلی الله علیه و آله و سلّم- که همه‌ی این‌ها جزء کتب الهی هستند.

 

"وَالَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالآخِرَهِ هُمْ یُوقِنُونَ؛"(بقره / ۴)

" و (پرهیزکاران) آنان که به آنچه بر تو نازل شده و آنچه پیش از تو فرو فرستاده شده ایمان مى‌آورند و به جهان واپسین بى‌گمان باور دارند."

ایمان به آیات‌ الهی (منظور آیت‌ها و نشانه‌های‌ الهی است):

ایمان به آیات الهی مقوله‌ای جدا از ایمان به آیه‌های قرآن است چرا که ایمان به آیه‌های قرآن در متعلق ایمان به کتاب ذکر شده است.

واژه ی «آیه» قدمتی بالغ بر چهارهزار سال دارد. ریشه‌ی آن به زبان آرامی می‌رسد و به معنی «اشاره» است؛ یعنی هر چیزی به حقیقتی اشاره دارد.

خداوند در قرآن می‌گوید:

 "إنّ فِی السَّماواتِ وَ الأَرضِ لَأَیاتٍ لِلمُؤمِنین"(جاثیه/ ۳)

" بی شک در آسمان ها و زمین نشانه های (فراوانی) برای مؤمنان وجود دارد".

در یک جمله آیت را می توان این گونه تعریف کرد:

"آیت، نشانی حبس شده در شیء است".

ایمان به آخرت:

از جمله شامل ایمان به: محشر، معاد، قیامت، برزخ و...می‌شود.

بى‌تردید در نظام اعتقادى موحّدان، معاد جایگاه ویژه‌ای دارد و از این رو به عنوان یکى از متعلّقات ایمان است و در قرآن، پس از توحید، حدود یک سوم آیات قرآن به آن اختصاص دارد.

از جمله آیاتى که در آن معاد به عنوان متعلّق ایمان ذکر شده است:

 "إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ الَّذِینَ هَادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصَارَى مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ وَ عَمِلَ صَالِحاً فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاَ هُمْ یَحْزَنُونَ"(مائده/ ۶۹)

"همانا کسانى که ایمان آوردند و کسانى که یهودى شدند و صابئان و مسیحیان هر که به خدا و روز جزا ایمان آورد و کار نیک و شایسته کند نه بیمى بر آنان باشد و نه اندوهگین شوند."

 

منبع:

________________________________________

1- مسالک ‌الافهام ۵/ ۳۳۷ ـ ۳۳۸